Leidse Pleidooi voor AI-richtlijnen in de Journalistiek
Leiden, dinsdag, 15 april 2025.
Onderzoekers van de Universiteit Leiden roepen op tot nieuwe richtlijnen voor het gebruik van generatieve AI in de journalistiek. Terwijl deze technologie mogelijkheden biedt voor creatieve visuele storytelling, stelt het ook ernstige ethische uitdagingen, zoals auteursrechtkwesties en het risico van misleidende beelden. Het rapport ‘AI in Beeld’, gebaseerd op 59 interviews met beeldmakers en redacteuren, legt de basis voor deze aanbevelingen. Het pleit voor redactierichtlijnen, scholing en technische controle om verantwoordelijk gebruik van AI te waarborgen. Transparantie rondom AI-gebruik, zoals via duidelijke labels, is essentieel maar niet voldoende om de publieke perceptie volledig te sturen. De onderzoekers benadrukken de noodzaak van actieve betrokkenheid van het publiek in het gesprek over AI en journalistiek om de balans tussen innovatie en ethische verantwoordelijkheid te bewaren.
De Noodzaak van Nieuwe Richtlijnen
Op maandag presenteerden Leidse wetenschappers hun rapport ‘AI in Beeld’, gebaseerd op 59 diepgaande interviews met beeldmakers, redacteuren en experts uit de journalistieke praktijk. Het onderzoek, uitgevoerd in samenwerking met het AD, KRO-NCRV Pointer en de Stichting Regionale Publieke Omroepen, werd mogelijk gemaakt door het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek [1].
Juridische Context en Timing
Deze oproep komt op een cruciaal moment, aangezien de Europese AI-verordening sinds 1 augustus 2024 van kracht is [2]. De timing is significant omdat de verplichtingen voor AI-geletterdheid sinds 2 februari 2025 gelden, wat de urgentie voor mediaorganisaties onderstreept om hun processen aan te passen [2].
Technologische Uitdagingen en Ethische Overwegingen
De onderzoekers wijzen op specifieke risico’s bij het gebruik van AI in beeldproductie. Een belangrijk punt van zorg is dat AI-modellen vaak getraind worden op datasets met auteursrechtelijk beschermd materiaal en mogelijk stereotiepe beeldvorming bevatten [1]. Dit vraagstuk wordt complexer door de snelle ontwikkeling van AI-technologie, die steeds verfijnder wordt in het genereren van realistische beelden [3].
Concrete Aanbevelingen voor Implementatie
Het onderzoeksteam, onder leiding van Jaap de Jong, Astrid Vandendaele, Maartje van der Woude en Stef Arends, adviseert vijf specifieke maatregelen: het opstellen van redactierichtlijnen, investeren in AI-scholing, versterken van technische controles op beeldmanipulatie, zorgen voor transparantie via labels of metadata, en het actief betrekken van het publiek bij discussies over AI in de nieuwsproductie [1].